Ο ναός του Αγίου Νικολάου που είναι ο τρίτος σε αρχαιότητα ναός της πόλης της Κοζάνης, είναι ένα μνημείο μεγάλης ιστορικής σημασίας και για αιώνες υπήρξε ο πυρήνας του εθνικού και θρησκευτικού βίου των Κοζανιτών. Αποτέλεσε εξαρχής τον καθεδρικό ναό της πόλης και αργότερα της εκκλησιαστικής επαρχίας Σερβίων και Κοζάνης και η ανέγερσή του έγινε το 1664, ημερομηνία που είναι γραμμένη και στην είσοδο του ναού. Η ανέγερση του ναού έγινε με πρωτοβουλία του Χαρίσιου Τράντα, ο οποίος ταξίδεψε στη Ρωσία και γυρνόντας έπειτα από 12 χρόνια, έφερε μαζί του εκτός των άλλων, ένα σημαντικό έγγραφο, δηλαδή την άδεια για την ανέγερση του ναού και στη συνέχεια μερίμνησε ο ίδιος για την θέση του ναού, τη ρυμοτόμηση και τον εσωτερικό του διάκοσμο. Η χωρητικότητα του ναού τότε, ανταποκρινόταν στην πληθυσμιακή κατάσταση της πόλης η οποία αριθμούσε γύρω στους 2000 κατοίκους, και το μεγαλύτερο μέρος του κτίσματος βρισκόταν 3 μέτρα κάτω από την επιφάνεια του εδάφους, κάτι που είναι φανερό ακόμη και σήμερα, είτε από την πλευρά του ανδρωνίτη είτε από την πλευρά του γυναικωνίτη και της αυλής του Αγίου Νικολάου.
Τον 18ο αιώνα, με την συνολική ανάπτυξη της πόλης, τέθηκε το ζήτημα για την ανέγερση ενός νέου ναού μεγαλύτερου και τελικά ζητήθηκε άδεια για την επισκευή του. Ωστόσο, ο σουλτάνος ύστερα από την πίεση των ομόθρησκών του, αρνήθηκε την χορήγηση αυτής της άδειας. Τελικά, με τη μεσολάβηση του αρχιεπισκόπου Πρώτης Ιουνστινιανής, χορηγήθηκε η άδεια για επιδιόρθωση των τοίχων με φιρμάνι του 1721. Οι εργασίες αυτές δεν περιορίστηκαν στους τοίχους του κτιρίου, αντίθετα επεκτάθηκαν σε μια βαθύτερη ανακαίνισή του, όπως επίσης και στην διεύρυνσή του.
Με την είσοδο στον ναό, στην βόρεια πλευρά, δηλαδή στην βόρεια είσοδο του ανδρωνίτη, υπάρχει επιγραφή για το έργο, τότε που ο ναός βρισκόταν 3 μέτρα κάτω από το έδαφος και ο φωστισμός του ήταν ελάχιστα καθώς τα παράθυρά του ήταν μικρά. Ο φυσικός φωτισμός είναι ελάχιστος ακόμη και σήμερα.
Είναι άγνωστο ως τώρα, ποια χρονολογία έγινε η δυτική επέκταση του ναού, που είναι το τμήμα του γυναικωνίτη. Οι μαρτυρίες μας λένε πως είναι μεταγενέστερο και τα στοιχεία συμφωνούν, καθώς η αρχιτεκτονική του τμήματος αυτού, δεν μοιάζει με την αρχιτεκτονική του υπόλοιπου ναού. Η τοιχοποιία είναι διαφορετική και η τεχνοτροπία των τοιχογραφιών, μεταγενέστερη επίσης.
Μερικές ακόμη πληροφορίες για τον ναό:
- Εντός του ναού και μέσα στο Άγιο Βήμα, βρίσκεται το παρεκκλήσι της Παναγίας.
- Στα νοτιοανατολικά του ναού, υπήρχε νεκροταφείο με το όνομα "Νημόρια", το οποίο καταργήθηκε το 1896 και μεταφέρθηκε τον Άγιο Γεώργιο.
- Ύστερα πό την κατάργηση, μόνο ο μητροπολίτης Κωνστάντιος θάφτηκε εκεί, το 1910.
- Το 1916, έγιναν εργασίες στο κτίριο που ωφέλησαν με περισσότερο φως τον ναό μεν, κατέστρεψαν ορισμένες τοιχογραφίες και η αρχιτεκτονική του ναού αλλοιώθηκε δε.
Το κωδωνοστάσιο του Αγίου Νικολάου μέσα από την αυλή του ναού.
για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με την ιστορία του ναού εδώ
